A voz poética de Juan Carlos Mestre (Vilafranca do Bierzo, León, 1957) soará por vez primeira en Valdeorras na noite do 29 de xuño. Será no Barco, na beira do río Sil ás 22:30h. Sen embargo, o seu vencello literario con esta comarca galega vén de hai moito tempo atrás. “Na miña lonxana adolescencia, cando comezaba a escribir poemas, enviei uns versos a un concurso literario organizado polo Instituto de Estudos Valdeorreses e, para a miña sorpresa, concéderonme o segundo premio, que consistía nun marabilloso lote de libros que me iniciaron na apaixoante lectura de Rosalía de Castro e Celso Emilio Ferreiro”.
Daquela Mestre tiña apenas 15 anos, pero fíxolle unha “tremenda ilusión o premio, polo que podería dicir que o azar configurante do destino na miña relación coa presenza pública da poesía pasou e pasa polo Barco de Valdeorras, co cal para min ten un dobre significado e unha entrañable simboloxía”, confesa. O vindeiro venres este autor e artista visual, que recibía o Premio Nacional de Poesía 2009 por “La Casa roja” (Calambur, 2008), poderá devolverlle a esta vila parte desa contribución tan especial recibida antano, no marco do ciclo “De Perto”, que promove a Concellería de Cultura.
¿Como vai ser o recital “Eloxio da palabra”, que ofrecerá no Barco?
Unha lectura de poemas sempre é un encontro coa asemblea azarosa dos cómplices. Acudirei cos meus poemas, coa fraterna conciencia e a emoción de ir á miña casa porque O Barco é unha terra non limítrofe co Bierzo, senón estreitamente abrazada por tantos vínculos históricos e por tantas fraternidades como tivemos e seguimos tendo a través do tempo e da historia. Compartimos lingua, ríos, montañas e, polo tanto, compartiremos tamén o misterio do reencontro entre a voz dun poeta do Bierzo e os ecos entrañables do Barco.
A súa visión creativa vai máis aló da palabra e nos seus recitais acostuma aparecer a música, ¿será tamén así o vindeiro venres?
Espero que así sexa. Non creo posible unha poesía sen ideas e tampouco concibo ningunha idea sen os melodiosos instrumentos vocais que, dalgunha maneira, acompañan esas feituras da verdade que son os versos ou esas búsquedas honestas das verbas que un cre que foron feitas para axudar a construír a casa da verdade e non para destruíla. Nese senso, a noite e os cómplices serán os que determinen o pacto á intemperie das estrelas no Barco.
¿De onde nace a vocación creativa que sente dende a nenez?
Sempre pensei que a poesía é a conciencia de algo do que non podemos ter conciencia de ningunha outra maneira. A miña infancia era ditosa no ámbito familiar e na pequena localidade de Vilafranca do Bierzo, onde se desenvolvían os pequenos e milagrosos descubrimentos cos que un mozo comeza a recoñecer o mundo.
Pero hei de confesar que foi coa poesía, entendida como linguaxe da delicadeza humana, co que primeiramente asociei as formas do afecto, as palabras coas que me falaba a xente que me quería e tamén coas que me protexían aqueles que me rodeaban. E iso nunha época de intemperie moral, de inusitada crueldade que era a das postrimerías do franquismo.
A poesía apareceu na miña vida como a única posibilidade de salvación e tamén de iluminación fronte a aquela absoluta e desprezable escuridade. Dende entón acompáñame, como diría Antonio Gamoneda, como unha mai sobre o seu meniño que soña con coitelos, é unha voz protectora e acaso a miña única posibilidade de ser, de estar e de compartir o tempo da vida cos demais como proxecto espiritual, como unha alianza nesta zona onde vivimos aqueles que cremos que os seres humanos somos responsables uns dos outros.
O contacto directo co público ao recitar, ¿que é o que supón para vostede como autor poético?
Cada poeta ten unha relación particular e literalmente intransferible cos seus poemas e con aqueles que os len ou os escoitan. No meu caso o feito é radicalmente así no sentido de que penso que un poema non existe porque un escriba palabras mellor ou peor entoadas na metade dunha páxina.
O poema só existe cando atopa ao seu cómplice, aquel que acolle e abre as portas da súa conciencia a esa pequena caixa de ferramentas que é todo poema, e cada un saberá para que lle serve. É no momento do encontro co público, co lector ou co oínte cando a poesía realmente existe, mentres está impresa na metade dunha páxina é unha presenza invisible que só adquire corporeidade e vida e cumpre a súa función cando encontra a complicidade, o pacto ou a alianza nesa zona invisible da realidade onde aquilo que nos trae a poesía é o que perdura. É a gran necesidade de entender o mundo a través da linguaxe, alá onde non alcanza o discurso político, onde o ensaio non dá conta da emoción coa que espiritualmente, é dicir, de maneira ética e estética, que son a mesma cousa, as palabras articúlanse na conciencia doutra persoa.
¿Cal é o momento que vive actualmente a poesía?
Vivimos nuns momentos complicados en todo, onde a incultura, é dicir o ter perdido o respecto pola condición humana, articula a maioría dos discursos sociais. Nese senso, a poesía pode resultar hoxe indispensable como un acto de resistencia, a inapelable delicadeza humana enfrontada á perversidade dos actos de forza, á indiferenza fronte aos que sofren e, dalgunha maneira, unha alianza con esa zona na que os febles e os descontentos, que son as persoas que fan a vida máis fermosa, axudan a construír dende a zona silenciada da sociedade a esixencia ética de que as palabras fixéronse para axudar a construír a casa colectiva desa verdade. A socialización da felicidade, o continuar co relato que vén dende San Juan de la Cruz, e pasando polos poetas náhuatls, desemboca, por exemplo, na inmensa gran poesía contemporánea galega, que creo que vive un dos momentos máis radicalmente fermosos e necesarios da súa historia.
Por iso non creo que vivamos malos tempos para a poesía, posiblemente vivimos tempos excesivamente ruidosos da sociedade dos mercaderes e os coleccionistas de escamas litográficas, como chamaba Baudelaire ao diñeiro. Este tempo dos déspostas que pecharon os seus oídos ao que sufre, a aqueles que, nos pórticos de Occidente, sobre as pateiras do inmenso sacrificio humano seguen sen oír as voces do gran clamor colectivo que veñen a recordar as palabras da poesía, as palabras que nomean de novo a necesidade da piedade, da comprensión, da xustiza. Non creo que sexa outro o proxecto da arte, do pensamento, da filosofía e das humildes verbas da poesía baixo a intemperie das estrelas.
É, polo tanto, optimista sobre o futuro da poesía e da arte en xeral…
Creo que a esperanza chega moitísimo máis lonxe que o medo, non me cabe a menor dúbida. Son as apostas polo pensamento, pola educación e por todo o que a poesía como empatía lingüística con aqueles que son silenciados por esta gran indiferenzación, a indiferenzación que fai que sexa o mesmo un par de botas usadas que Shakespeare). A poesía como proxecto espiritual da conciencia humana é a presenza súbita dunha lonxanía que vén a recordarnos a encarga, acaso a encarga que ninguén nos ten feito pero que deberiamos cumprir ata o último día da nosa vida, o que toda tarefa carecería de sentido se dalgunha maneira non ofrecera nun grao de resistencia ao mal.
Texto: A.R.
Fotos: cedidas por Juan Carlos Mestre.