O luns 7 de novembro ás 19:30 horas, a Sala de Tertulia do Liceo de Ourense acollerá a presentación da Primera Parte: El Golpe, do libro de José Cabañas González ‘Cuando se rompió el mundo. El asalto a la República en la provincia de León’, resultado dun traballo de investigación de máis de oito anos e “un minucioso relato do sucedido en jullo de 1936 e despois na provincia leonesa en moitos aspectos similar ao acontecido entón en Ourense e notros territorios dominados polos sublevados de inmediato”, en palabras do autor.
O libro, publicado no mes de xullo por Ediciones del Lobo Sapiens coa colaboración da Deputación Provincial e o seu Instituto Leonés de Cultura (ILC), e de varios Concellos, conta ao longo das súas 828 páxinas, referencias de case 3.000 persoas e máis de 500 lugares provinciais, un centenar longo de imaxes de época, e os seus 1.200 notas ao pé de páxina. “É moito máis que o relato máis completo, actual e detallado do golpe militar de xullo de 1936 nos pobos, vilas e cidades da provincia de León”, di José Cabañas.
O Barco de Valdeorras e boa parte da comarca, así como varios dos seus veciños teñen o seu protagonismo nesta obra, que o propio José Cabañas resume deste xeito:
Entre os feridos o 20 de xullo no asedio do cuartel da Garda Civil en Ponferrada contábase Manuel Mier García, un dos gardas de Asalto ao mando da columna de asturianos partidos en axuda da República o día anterior desde Oviedo, quen declara que “encontrándose despois de comer entre o numeroso grupo de paisanos armados fronte ao cuartel, un suboficial e un tenente de Asalto ordenáronlle recuperar daqueles un fusil arrebatado á Benemérita, que non logrou atopar, aínda que si rescatou carteiras e outros efectos da mesma, entregados polos mineiros que os portaban ao indicarlles el que tales útiles pertencían a forzas leais ao Goberno”. Cando, buscando o mosquetón, achábase xunto a unha camioneta de mineiros, fíxose inopinadamente unha descarga contra a Garda Civil, que esta repeleu, proseguindo acto seguido o tiroteo e pegándose el entón co seu propio fusil, para non verse obrigado a combater contra os gardas, un tiro na perna esquerda, uns segundos antes de que un proxectil disparado na refrega fírao na man e o costado dereitos, tras o que era rodeado por mineiros que se apro-piaban da súa correaxe e do fusil pero non da súa pistola.
Algúns dos expedicionarios, todos armados, trasládano pouco máis tarde, nunha camioneta que ía camiño do Barco de Valdeorras, a Priaranza del Bierzo, á clínica do doutor Octavio Manteiga Alonso, que lle realiza a primeira intervención axudado ao pouco polo médico José Alija Rodríguez (de Puente de Domingo Flórez), despois de que a camioneta en que transportan ao ferido (seguramente a mesma, requisada e agora de regreso, na que desde O Barco desprazáronse a Ponferrada o fotógrafo comunista Manuel Blanco Pascual, tenente de alcalde da vila, e un grupo de traballadores da comarca valdeorresa, participantes tamén no ataque ao cuartel ponferradino) cruzásese “pasadas as cinco da tarde” co seu coche (un Fiat Balilla) cando aquel dirixíase a Ponferrada, ao que dan o alto e piden axuda para o lesionado unha vez que se identifica como médico, encamiñándoos ao dispensario do seu colega en Priaranza, “onde se dispoñerá de material para a cura”, e presentándose tamén el alí ao pouco (“requirido e obrigado polos da camioneta para axudar ao doutor Manteiga cando de regreso á súa casa atravesaba Priaranza”, asegura á súa vez o doutor Alija na súa declaración, medorento quizá das negativas consecuencias que auxiliar ao ferido puidese carrexarlle).
Unha vez curado polos dous galenos aloxan a Manuel Mier no domicilio da veciña Pascuala Regueras, na que permaneceu dúas horas, ata que arriba un turismo co natural de Arcos e garda de Asalto en excedencia por un ano José García Calella (vestía de paisano, e era tamén posteriormente detido e sumariado) e outros individuos que, despois de espetarlle ao médico Octavio Manteiga, que lle obxecta levar ao ferido sen estar recuperado, -“Vostede non sabe o que son revo-luciones; levámosnolo/levámonolo a un lugar seguro”, conducen ao de Asalto ao Barco de Valdeorras “para que o opere un cirurxián deste pobo”, albergándoo na casa de hóspedes da viúva Elisa Arias, onde ao día seguinte, 21 de xullo, era intervido da lesión no costado polo médico Gonzalo Gurriarán Gurriarán, veciño de Madrid e natural do lugar, que se atopaba alí acciden-talmente. O mesmo martes 21 informaba o doutor Gurriarán da súa atención ao ferido ao xuíz de Instrucción do Partido de Valdeorras, que abre Dilixencias que non pode enviar ao xulgado de Ponferrada ata que se restablezan as comunicacións con esta poboación, e toma a súa primeira declaración a Manuel Mier.
Detido naquela fonda o 8 de agosto, confinóuselle na sede en Ourense do Corpo de Seguridade, da que o envían despois a Ponferrada, en cuxo cemiterio sería pasado polas armas ao amencer do 4 de febreiro de 1937 xunto aos tamén asturianos feridos no cerco do cuartel Leopoldo Acebal e Anxo Vázquez, que, trasladados en tren ata Monforte, terminaban curados no Hospital Municipal de Lugo e presos, condenados en consello de guerra ambos a matar con Manuel Mier, sen que librase a leste de ser executado o ditame forense que sinala como “verosímil orixe das súas feridas o mesmo proxectil de Máuser disparado de socato (non polos gardas do cuartel ponferradino), senón por algún dos mineiros que o asediaban, posiblemente ao decatarse das súas manobras para automutilarse, ou en por si para ferirse de propósito”, nin o “haber adver-tido o 16 de decembro de 1936 ao oficial da prisión de Ponferrada Alberto Franco Cartón García dos detalles que impedían a fuga de sete penados a matar pouco antes”. Abortada a evasión, todos menos un eran fusilados o 29 de decembro.
En Ourense fusilaban antes, o 31 de agosto de 1936, a José García Calella polo seu participación o 20 e o 21 de xullo (a media tarde toman os rebeldes O Barco de Valdeorras) na defensa da legalidade na vila e a comarca fronte ao golpe militar, “intervindo as comunicacións telefónicas, recollendo das armerías dinamita, municións e armamento, requisando vehículos e armas a dereitistas, liberando a esquerdistas encarcerados na Prisión de Partido, e propoñendo, sen que chegase a realizarse, asaltar o cuartel da Garda Civil, baleiro da súa forza, concentrada coas doutros postos da zona na Rúa e Petín”. Ao doutor Gonzalo Gurriarán, nacido en 1902, amigo de Federico García Lorca e de Juan Negrín, con quen convivira na Residencia de Estudantes mentres se formaba en Madrid, a sedición sorprendeuno no seu pobo, e alí houbo de esconderse durante un tempo, servindo despois como médico do exército franquista na fronte madrileña. Depurado ao acabar a guerra, ata 1948 non lle permitiron volver practicar a medicina…
