A súa foi unha vida marcada por e para a arte. A súa inquedanza creativa levouno xa dende moi novo fóra da súa aldea, Valbuxán (O Bolo) para estudar. Despois José Porto García “Yosso”, tamén coñecido como Xosé de Valbuxán, iniciaba unha xeira por diferentes países europeos como Francia ou Italia, mentres pintaba e escribía.
Con 45 anos, regresaba á súa aldea natal, que tantas veces retratou na súa obra plástica e na súa escrita, para non marchar xa máis. Nesta localidade bolesa, familia, amigos e veciños dábanlle o seu último adeus a este gran artista, que falecía con 76 anos.
O seu funeral tiña lugar ás 11:30h. do 1 de setembro na pequena igrexa de Valbuxán, dedicada a Santa Catalina. Durante a cerimonia relixiosa, o sacerdote José Antonio Crespo lembraba a faciana intelectual e artística de Yosso, incidindo no seu legado e no feito de que “non buscaba facer negocio coa súa arte. Cada unha das súas obras era un proceso interior laborioso, profundo e artístico ao que non podía poñer prezo porque era algo que nacía do máis fondo da alma e iso non se compra nin se vende”.
Tamén comentaba que as orixes de Yosso sempre estiveron moi presentes na súa obra, na que “reflexa as súas vivencias persoais, a súa relación coa familia, co pobo, e mesmo os debuxos cos que ilustraba os seus escritos estaban cheos dunha entrañable relación de agarimo con todo. Era un alma profundamente sensible. A súa pintura e escrita eran unha chamada a facer da vida unha obra de arte”, resaltaba o sacerdote.
O funeral finalizaba cunha lectura, a cargo de Sonia, sobriña política de Yosso, dun poema deste autor titulado “Aínda che quero o mesmo” do libro “Itinerario poético seleccionado”. Despois, os asistentes acompañaban camiñando o féretro ata o cemiterio, onde agora repousa este destacado autor, que deixa un gran baleiro na arte valdeorresa.
Este momento foi tamén relatado por el nunha das súas poesías, “O enterro” (do libro “Itinerario poético seleccionado”, páxs. 213-218).
O enterro
Camiño da igrexa,
costa arriba,
rube a xente,
silandeira,
caladiña,
resignada.
De cando en cando
ó rosario
contestando,
de cando en cando
voltando
súas caras,
os rapaces
van dediante,
dous farois,
cruz de prata…
Unha coroa de flores
roxas e brancas.
Logo, os homes
Logo o crego
Logo a caixa.
Os homes,
co incero metido dentro,
xunto a alma.
Os cregos cantarelando
coma se non fose nada.
E na caixa
o cadáver
xa sen alma:
e iso sí que non é nada.
Despois
e de contado,
de mulleres
enloitadas
e amoucadas,
una longa
ringleira,
ampeante,
sotelante…
que parez que non acaba.
A serán sen sol,
cincenta,
tamén parez enloitada;
e recende a cera,
a incenso,
a morto,
a enterro,
a caixa.
*
Camiño da igrexa
costa riba,
rube a xente,
silandeira,
caladiña,
resignada.
Paseniño, paseniño,
ruben, ruben,
van rubindo
cara riba
mentres baixa
moucamente
da espadana
da eirexiña
do lugar
o dobrar,
o badalar,
das vellas
campás.
Alá enriba
fica ela
-a nosa eirexa-
bela e anterga,
e ó arredor,
o esquecido
cemiterio,
onde agarda
a cada quen,
oca e fría,
una buraca.
Qué currunchos
máis pequenos
neste intre
fannos falla!
Connosco
soamente
levaremos
o posto.
Do demáis,
nada de nada.
*
Camiño da igrexa,
costa arriba,
rube a xente,
silandeira,
caladiña,
resignada.
De cando en cando
o circio ambiente
estala.
Séntense,
os queixumes
e os saloucos
das mulleres
enloitadas.
O aire é lento
e parece vai chover.
A serán sen sol, cincenta,
tamén parez enloitada…
e recende a cera,
a incenso,
a morto
a enterro
a caixa.
Cada vez
sinto más preto
o son dos sinos,
o son das campanas.
Desas campanas
da eirexiña
do meu pobo,
penduradas
da espadana,
que tantas veces oín
e tanto chegui a amalas…
Agora tocan a morto,
e cando tocan a morto
teñen un son que me da grima,
que me agoira,
que me entala.
Sei que un día
tocarán tamén por min
como agora fan por outro
e non estarei aquí
pra escoitalas…
Non estarei aquí
nin sei onde estarei
que de alí ninguén volveu
dicirnos nada.
Hai que crer
somentes crer
e ter espranza…
inda vendo
coestes ollos
que coa morte
a vida acaba.
Todo isto
pra min é
de mao siso.
Non atopo
certidume
nin verdade
nin sequera
algún indicio,
nesta vida,
de que outra
nos agarda.
Realidade
e aparencia
son tan duras,
son tan feas,
son tan claras…
Hai que crer
e custa tanto…
Mais, ¿non é
-di o evanxeo-
que á fe
tamén os feitos
lle fan falla?
Por eso
todiño
me rebelo,
me arrepoño
e me adoezo;
e estou doente
e son reberte
e son rebezo…
Xa que logo
hai que crer
somentes crer
e ter esperanza…
Inda vendo
coestes ollos
que coa morte
todo acaba.
Fotos: Carlos G. Hervella.
Dúas pinturas que amosan o estilo característico deste pintor valdeorrés.
